آیین شهرداری (کتاب)«آیین شهرداری» کتابی است به زبان فارسی که از روی متن عربی آن که « معالم القربة فی احکام الحسبة » نام دارد، توسط آقای جعفر شعار ترجمه شده است. موضوع کتاب بیان احکام حسبه است. ۱ - ساختار کتابکتاب مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مترجم، مقدمه‌ای به قلم مولف و هفتاد باب است. در پایان هم یادداشتهای مترجم بر چاپ دوم کتاب درج گردیده است. ۲ - گزارش محتوا« حسبه » در اصطلاح اداری اسلامی، رسیدگی به کار بازار و کوی و برزن و خرید و فروش و جلوگیری از تقلبات و کلاه برداری‌های کسبه و اصناف و تعلیمات آنها و کارهایی نظیر اینهاست که از لحاظ تشکیلات اداری جدید، قسمتهایی از وظائف شهرداری ، شهربانی و دادستانی را در برمی گیرد و در واقع، یکی از واجبات دینی ( امر به معروف و نهی از منکر ) است که از صورت فردی خارج شده وبه صورت اجتماعی درآمده است. مولف که خود محتسبی سخت گیر بوده، برپایه آگاهی‌های شغلی و نیز مطالعات سرشار خود در احکام و مقررات اسلام، کتاب خود را تالیف کرده و در آن نخست به ذکر حکم فقهی هر موضوع با استناد به آیات قرآن مجید و احادیث پرداخته و سپس آن را با وضع موجود روزگار خود تطبیق کرده است. فساد دستگاه حکومت و اولیای امور از مدعیان امر به معروف و نهی از منکر گرفته تا طبقه فعاله؛ یعنی کسبه و اصناف ، او را دل آزرده ساخته و از این رو در ضمن شکایت از اوضاع زمان ، به ذکر تباهی‌های اجتماع و حتی تقلبات دکانداران پرداخته است. در این کتاب درباره مسائل مربوط به دانش اقتصاد یعنی کسب و کار و پیمانه و ترازو و اوزان و مقادیر و نیز خواص انواع گیاهان دارویی و همچنین علم اجتماع یعنی رفتار عمومی و مناسبات مردم با یکدیگر و حسن معاشرت و منع از تجاوز و تعدی افراد به همدیگر و سرانجام بهداشت عمومی گفت وگو شده است. حائز اهمیت است که غالب اطلاعات موجود در این کتاب مطالبی است که مولف مستقیما آموخته و آن را ثبت نموده است نه اینکه از مآخذ پیشین نقل کرده باشد. به جز آنچه ذکر شد، اطلاعات و گاهی نکات مختلفی را می‌توان در مورد مسائل متنوع اجتماعی چون پوشش زنان ، جایگاه وعظ و وعاظ در میان مردم و نظایر آن را در لابلای مباحث کتاب ملاحظه کرد. [۱]
آیین شهرداری، جعفر شعار، ص۱۵۷.
[۲]
آیین شهرداری، جعفر شعار، ص۱۸۰.
کتاب آیین شهرداری یا همان معالم القربة اگرچه در چند باب آغازین به خصوص باب اول با بخش مربوط به حسبه از احکام سلطانیه ماوردی و به تبع با بخش مزبور از احکام سلطانیه قاضی ابویعلی قرابت قابل ملاحظه‌ای دارد و ابن اخوه به استفاده خود از کتاب ماوردی تصریح می‌کند. با این همه نباید از نظر دور داشت که آثار ماوردی و ابویعلی نظری بوده و با اثر ابن اخوه اختلاف اساسی دارد. کتاب ابن اخوه را می‌توان ادامه و تکمیل کتاب « نهایة الرتبة فی طلب الحسبة » عبدالرحمن بن نصر شیزری دانست که در ۴۰ باب تدوین شده است.۳ - ویژگی های کتاب۱. از محاسن کتاب حاضر آن است که مولف تنها به بیان حکم فقهی بسنده نکرده، بلکه وارد موضوع و مصداق نیز شده و موارد عملی هر یک را نشان داده و وظایف محتسب را در آن موارد برشمرده است. ۲. همچنین این کتاب حاوی اطلاعات سودمندی درباره اصناف قرن هفتم هجری است و نوع معیشت و حرف و پیشه‌ها را در آن دوره معلوم می‌کند و زمینه‌ای برای مطالعه و تحقیق در تحول پیشه‌ها به دست می‌دهد. ۳. گذشته از این، قواعد دستوری رفتار اجتماعی را برمی شمرد و دوگانگی میان این قواعد را با رفتارهای واقعی مردم نشان می‌دهد. ۴. مهمتر از همه اینکه برخی ویژگی‌های زندگی شهری و تسلط دستگاه حکومت را بر جزئیات امور و رفتارهای اصناف شهری تا حدی روشن می‌کند و از این رو ماخذی برای شناخت برخی از ویژگی‌های تاریخ زندگی شهری و سازمانهای صنفی در دوره اسلامی گذشته به دست می‌دهد. ۴ - مراحل احتساباحتساب برای این انجام می‌شد که کیفیت کالا و خدمات تامین شود. ۱. اولین مرحله احتساب تعیین شاخص‌ها و معیارهای متناسب برای کیفیت کالاها و خدمات مورد نظر است. ابن اخوه در این کتاب به نحو مفصل به تعیین این معیارها و شاخص‌ها می‌پردازد. ۲. دومین مرحله احتساب، تهیه و تدوین اطلاعات مربوط به کیفیت کالاها و خدمات است. ۳. سومین مرحله مقایسه اطلاعات مدون با معیارها و شاخص هاست. اگر اطلاعات به دست آمده با معیارها و شاخص‌ها منطبق باشد، یعنی همه چیز تحت کنترل است و نیازی به اقدام اصلاحی نیست؛ اما اگر اطلاعات به دست آمده با معیارها و شاخص‌ها تطبیق نکردند، اقدامات اصلاحی لازم هستند؛ چرا که اگر نسبت به کسانی که از ادای وظائف سرباز زده‌اند و آنها که وظائف خود را به خوبی انجام داده‌اند، تفاوت لازم وجود نداشته باشد، انگیزه‌ها برای انجام دادن درست وظیفه و دلسوزی در کار و فعالیت از بین می‌رود. شیوه‌های اصلاحی که ابن اخوه ذکر کرده است عبارت است از: ۱- شیوه‌های ارشادی با گفتار و کردار؛ ۲- تنبیه افراد خطاکار و بی توجه به وظایف ۵ - وضعیت کتابترجمه انگلیسی این کتاب در کمبریج به چاپ رسیده است. نسخه حاضر در برنامه مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم مترجم و فاقد فهرست‌های تفصیلی است. تنها فهرست مطالب کتاب در ابتدای آن آمده است. [۳]
دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۷۱۵- ۷۱۶.
۶ - پانویس
۷ - منبعنرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب فقهی شیعه
|